Laudatio Turiae
IN·MEMORIAM·A·TVLLIAE·SCHOLASTICAE·AVGVSTAE·PRINCIPIS·SENATVS·CENSORIS·IIII·CONSVLIS·II·PRAETRICIS
Home| Latíné | Deutsch | Español | Français | Italiano | Magyar | Português | Română | Русский | English
Contents |
Inscription
A lengthy funerary inscription exists [1]
which is traditionally known as the "Laudatio Turiae". The unnamed subject has sometimes been identified with the Turia married to Q. Lucretius Vespillo. W. Ward Fowler states, "...there is a very strong probability that her name was Turia, and that he was a certain Q. Lucretius Vespillo..." [2]
. N.S. Gill, however, says "It is strongly believed that the woman of this inscription was not Turia." [3]
Dr. Susan Martin discusses the meaning of the inscription, locating it in its historical context and observing that it shows "...the potential for strength in the conventional model of Roman womanhood." [4]
There is an English translation available online as well as the extant Latin text. VRoma has two images of fragments: 1 2
Turia
Turia is one of three women listed by the historian Valerius Maximus as examples of womanly virtue:
- "When Quintus Lucretius [Vespillo, the consul of 19 BCE] was proscribed by the triumvirs, his wife Turia hid him in her bedroom above the rafters. A single maidservant knew the secret. At great risk to herself, she kept him safe from imminent death. So rare was her loyalty that, while the other men who had been proscribed found themselves in foreign, hostile places, barely managing to escape the worst tortures of body and soul, Lucretius was safe in that bedroom in the arms of his wife." [5]
Text
[--- u]xoris // $] / [--- mo]rum probit[ate? ---] /rum [---]
permansisti prob[a ---?] orbata es re[pente ante nuptiar]um
diem utroque pa[rente in deserta soli]/tudine una o[ccisis per
te maxu]me cum ego in Macedo[niam provinciam issem] / vir
sororis tua[e C(aius) Cluvius in A]fricam provinciam [inulta
non est relicta] / mors parentum / tanta cum industria m[unere
es p]ietatis perfuncta ef[flagitando atque] / vindicando ut si
praes t[o fu]issemus non ampliu[s potuissemus sed] / haec
habes communia cum [s]anctissima femina s[orore tua] / quae
dum agitabas ex patria domo propter custodia[m non cedisti
sumpto] / de nocentibus supplicio evest[i]gio te in domu
ma[tris meae tulisti ubi] / adventum meum expectast[i] /
temptatae deinde estis ut testamen[tum] quo nos eramus heredes
rupt[um diceretur] / coemptione facta cum uxore ita necessario
te cum universis pat[ris bonis in] / tutelam eorum qui rem
agitabant reccidisse sororem omni[no eorum bonorum] / fore
expertem quod emancupata esset Cluvio qua mente ista
acc[eperis qua prae]/sentia animi restiteris etsi afui
conpertum habeo / veritate caussam communem [t]utata es
testamentum ruptum non esse ut [uterque potius] / hereditatem
teneremus quam omnia bona sola possideres certa qui[dem
sententia] / te ita patris acta defensuram ut si non
optinuisses partituram cum s[orore te adfir]/mares nec sub
condicionem tutelae legitumae venturam quoius per [legem in te
ius non] / esset neque enim familia[e] gens ulla probari
poterat quae te id facere [impediret] / nam etsi patris
testamentum ruptum esset tamen iis qui intenderen[t non esse
id] / ius quia gentis eiusdem non essent / cesserunt
constantiae tuae neque amplius rem sollicitarunt quo facto
[offici in patrem] / pietatis in sororem fide[i] in nos
patrocinium succeptum sola peregisti / rara sunt tam diuturna
matrimonia finita morte non divertio in[terrupta contigit] /
nobis ut ad annum XXXXI sine offensa perduceretur utinam
vetust[a coniunctio habu]/isset mutationem vice m[e]a qua
iustius erat cedere fato maiorem / domestica bona pudici[t]iae
opsequi comitatis facilitatis lanificii stud[i religionis] /
sine superstitione o[r]natus non conspiciendi cultus modici
cur [memorem? cur dicam de cari]/tate familiae pietate [c]um
aeque matrem meam ac tuos parentes col[ueris non alia mente] /
illi quam tuis curaveris cetera innumerabilia habueris
commun[ia cum omnibus] / matronis dignam f[a]mam colentibus
propria sunt tua quae vindico ac [paucae uxores in] / similia
inciderunt ut talia paterentur et praestarent quae rara ut
essent [propitia] / fortuna cavit / omne tuom patrimonium
acceptum ab parentibus communi diligentia cons[ervavimus] /
neque enim erat adquirendi tibi cura quod totum mihi
tradidisti officia [ita par]/titi sumus ut ego tu[t]elam tuae
fortunae gererem tu meae custodiam sust[ineres multa] / de hac
parte omittam ne tua propria mecum communicem satis sit [hoc]
mi[hi tuis] / de sensibus [indi]casse / [liberali]tatem tuam
c[u]m plurumis necessariis tum praecipue pietati
praesti[tisti] / [--- licet qu]is alias nominaverit unam
dumtaxat simillimam [tui ---] / [--- h]abuisti sororem tuam
nam propinquas vestras d[ignas eiusmodi] / [--- bene]ficiis
komibus vestris apud nos educavistis eaedem u[t condicio]/[nes
aptas famili]ae vestrae consequi possent dotes parastis quas
quid[em a vobis] / [constitutas comm]uni consilio ego et
C(aius) Cluvius excepimus et probantes [sensus vestros] / [ne
vestro patrimo]nio vos multaretis nostram rem familiarem
sub[didimus vestrae] / [nostraque bona] in dotes dedimus quod
non venditandi nostri c[aussa memoravi] / [sed ut illa
consi]lia vestra concepta pia liberalitate honori no[s duxisse
consta]/[ret exequi de nos]tris / [multa alia merit]a tua
praetermittenda [mihi sunt ---] / [& // [varia et ampla
subsi]dia fugae meae praestitisti ornamentis / [me
instruxisti] cum omne aurum margaritaque corpori / [tuo
accommodata trad]idisti mihi et subinde familia nummis
fructibus / [deceptis nostrorum a]dversariorum custodibus
apsentiam meam locupletasti / [publicatis bonis repet]itis(?)
quod ut conarere virtus tua te hortabatur / [mira pietas tua
me m]unibat clementia eorum contra quos ea parabas / [nihilo
minus tamen v]ox tua est firmitate animi emissa / [agmen
conlectum ex repe]rtis hominibus a Milone quoius domus
emptione / [potitus eram cum ille fuisset] exul belli civilis
occasionibus inrupturum / [et direpturum --- reiecist]i [et
defe]ndisti domum nostram / [& $] / [--- iure Caesar dixit
tibi acceptum esse referendu]m extare [adhuc] / me patriae
redditum a se [na]m nisi parasses quod servar[et] cavens
saluti meae / inaniter opes suas pollice[ret]ur ita non minus
pietati tu[a]e quam Caesari / me debeo quid ego nunc interiora
[no]stra et recondita consilia s[e]rmonesque arcanos /
eruam(?) ut repentinis nu[nt]iis ad praesentia et inminentia
pericula evoca/tus tuis consiliis cons[er]vatus sim(?) ut
neque audac[i]us experiri casus / temere passa sis et
mod[es]tiora cogitanti fida receptacula pararis / sociosque
consilioru[m t]uorum ad me servandum delegeris sororem / tuam
et virum eius C(aium) Clu[viu]m coniuncto omnium periculo(?)
infinita sint / si attingere coner sat [si]t mihi tibique
salutariter m[e latuisse] / acerbissumum tamen in vi[ta] mihi
accidisse tua vice fatebo[r reddito me iam] / cive patriae
benificio et i[ud]icio apsentis Caesaris Augusti [quom abs te
---] / de restitutione mea M(arcus) L[epi]dus conlega praesens
interp[ellaretur et ad eius] / pedes prostrata humi n[on] modo
non adlevata sed tra[ducta et indignum in] / modum rapsata
livori[bus c]orporis repleta firmissimo [animo eum admone]/res
edicti Caesaris cum g[r]atulatione restitutionis me[ae atque
vocibus eti]/am contumeliosis et cr[ud]elibus exceptis
volneribus pa[lam conquereris] / ut auctor meorum
peric[ul]orum notesceret quoi noc[uit mox ea res] / quid hac
virtute efficaciu[s] praebere Caesari clementia[e locum et cum
cu]/stodia spiritus mei not[a]re inportunam crudelitatem
[Lepidi firma tua] / patientia(?) sed quid plura(?) parcamu[s]
orationi quae debet et potest e[sse brevis ne maxu]/ma opera
tractando pa[r]um digne peragamus quom pr[o maxumo documento]
/ meritorum tuorum oc[ulis] omnium praeferam titulum [salutis
meae] / pacato orbe terrarum res[titut]a re publica quieta
deinde n[obis et felicia] / tempora contigerunt fue[ru]nt
optati liberi quos aliqua[mdiu sors nobis invi]/derat si
fortuna procede[re e]sset passa sollemnis inservie[ns quid
utrique no]/strum defuit(?) procedens a[li]as spem finiebat
quid agitav[eris propterea quae]/que ingredi conata sis f[ors]
sit an in quibusdem feminis [conspicua et memorabi]lia in te
quidem minime a[dmi]randa conlata virtutibu[s ceteris omittam]
/ diffidens fecunditati tuae [et do]lens orbitate mea ne
tenen[do in matrimonio] / te spem habendi liberos [dep]onerem
atque eius caussa ess[em infelix de divertio] / elocuta es
vocuamque [do]mum alterius fecunditati t[e tradituram non
alia] / mente nisi ut nota con[co]rdia nostra tu ipsa mihi
di[gnam et aptam con]/dicionem quaereres p[ara]resque ac
futuros liberos t[e communes pro]/que tuis habituram
adf[irm]ares neque patrimoni nos[tri quod adhuc] / fuerat
commune separa[ti]onem facturam sed in eodem [arbitrio meo id]
/ et si vellem tuo ministerio [fu]turum nihil seiunctum ni[hil
separatum te] / habituram sororis soc[rusve] officia
pietatemque mihi d[ehinc praestituram] / fatear necessest adeo
me exa[rsi]sse ut excesserim mente adeo [exhorruisse cona]/tus
tuos ut vix redderer [mi]hi agitari divertia inter nos [ante
quam nobis] / fato dicta lex esset poss[e te a]liquid
concipere mente qua[re vivo me desineres] / esse mihi uxor cum
paene [e]xule me vita fidissuma perman[sisses] / quae tanta
mihi fuerit cu[pid]itas aut necessitas habendi li[beros ut
propterea] / fidem exuerem mutare[m c]erta dubiis(?) sed quid
plura(?) [cedens mihi mansisti] / aput me neque enim ced[er]e
tibi sine dedecore meo et co[mmuni infelici]/tate poteram /
tibi vero quid memorabi[lius] quam inserviendo mihi c[onsilium
cepisse] / ut quom ex te liberos ha[b]ere non possem per te
tamen [haberem et diffi]/dentia partus tui alteriu[s c]oniugio
parares fecunditat[em](?) utinam patiente utriusqu[e a]etate
procedere coniugium [potuisset donec e]/lato me maiore quod
iu[sti]us erat suprema mihi praesta[res ego enim super]/stite
te excederem orbitat[e f]ilia mihi supstituta / praecucurristi
fato delegast[i] mihi luctum desiderio tui nec libe[ros
foturos me mise]/rum reliquisti flectam ego quoque sensus meos
ad iudicia tu[a] / omnia tua cogitata praescri[p]ta cedant
laudibus tuis ut sint mi[hi solacia ne nimis] / desiderem quod
inmort[ali]tati ad memoriam consecrat[um est] / fructus vitae
tuae non derunt [m]ihi occurrente fama tua firma[tus animo
atque] / doctus actis tuis resistam fo[rt]unae quae mihi non
omnia erip[uit sed cum laudi]/bus crescere tui memoriam
[pas]sa est sed quod tranquilli status e[rat mihi tecum] /
amisi quam speculatricem e[t p]ropugnatricem meorum
pericul[orum cogitans calami]/tate tate frangor nec
permane[re] in promisso possum / naturalis dolor extorquet
const[an]tiae vires maerore mersor et quibu[s animum firmabam]
/ in necutro mihi consto repeten[s p]ristinos casus meos
futurosque eve[ntus cogitans con]cido mihi tantis talibusque
pr[aesi]diis orbatus intuens famam tuam n[on tam constanter
pa]/tiendo haec quam ad desider[ium] luctumque reservatus
videor / ultumum huius orationis erit omn[ia] meruisse te
neque omnia contigisse mi[hi ut praestarem] / tibi legem habui
mandata tu[a] quod extra mihi liberum fuerit pr[aestabo] / te
Di Manes tui ut quietam pat[ia]ntur atque ita tueantur opto
References
- ↑ {{{2}}}: VI 1527 (EN DE) Text of the "Laudatio Turiae".
- ↑ Fowler,W. "Social life at Rome in the Age of Cicero" at http://www.gutenberg.org/etext/11256
- ↑ Gill, N.S., "Laudatio Turiae" at http://ancienthistory.about.com/od/familyanddailylife/p/LaudatioTuriae.htm
- ↑ Martin, S., "Private Lives and Public Personae" at http://www.dl.ket.org/latin2/mores/women/womenful.htm
- ↑ Valerius Maximus, Memorable Deeds and Sayings 6.7.1-3. L at http://www.stoa.org/diotima/anthology/wlgr/wlgr-mensopinions53.shtml
